Seher Alp 
Bilgisayar bağlantıları, özellikle USB standardının yeni sürümleriyle birlikte oldukça kafa karıştırıcı bir hale gelmişti. Son standart USB4 ile birlikte kafa karışıklığı büyük ölçüde ortadan kalkarken önemli gelişmeler yapıldı. USB 3.0, 3.1, 3.2 ve 4.0 bağlantılarına ilişkin tüm detayları buradaki makalemizde bulabilirsiniz. Öte yandan bir de gelişmeye devam Thunderbolt bağlantısı teknolojisi var.
Thunderbolt 3 ve 4 ile çapraz uyumluluk sunan USB4, 40 Gbps’ye kadar olan bağlantıları destekliyor. USB4 sürüm 2.0 ise maksimum hızı 80 Gbps’ye çıkarıyor. Ancak yüksek çözünürlüklü monitörler için bant genişliği tek yönde 120 Gbps’ye kadar (40 Gbps aşağı yönlü bağlantı ile) daha da yükseğe çıkabiliyor.
Thunderbolt 4, USB4 standardı üzerine inşa edilirken önceki nesil Thunderbolt ve USB ürünleriyle geriye dönük uyumlu olarak çalışacak. Şimdi Thunderbolt 4 standardı ve uyumlu ürünler hakkındaki önemli detayları bir araya getiriyoruz.
Thunderbolt, aynı anda hızlı veri aktarımı, yüksek çözünürlüklü video akışı ve şarj desteği sunan bir bağlantı protokolüdür. Thunderbolt standardının önceki nesilleri bir Mini DisplayPort konektörü kullanırken, Thunderbolt 3 ve Thunderbolt 4 daha yetenekli USB-C konektörünü kullanmakta.
Intel tarafından evrensel bir bağlantı deneyimi olarak tanıtılan Thunderbolt 4 (TB4), USB4, DisplayPort ve PCI Express’i (PCIe) içeren bir “süper standart”tır. Performans açısından çok büyük farklar yok. En büyük farka gelince, dizüstü bilgisayar, çevre birimi ve kablo üreticilerinin Thunderbolt 4 sertifikasyonu için artık daha fazla standardı sağlaması gerekecek. Bu bağlamda Thunderbolt 4 destekli bir ürün almak istediğinizde en azından aşağıdaki özelliklerin karşılandığından emin olabilirsiniz:
- Uzunluğu 2 metreye (6,5 fit) varan kablolar üzerinden 40 Gb/sn veri aktarım hızı.
- 32 Gb/sn PCIe veri aktarımı (Thunderbolt 3’ün iki katı).
- İki 4K ekran (veya bir 8K ekran) desteği.
- 100W dizüstü bilgisayar şarjını destekleyen en az bir bağlantı noktası.
- Cihazlar için gelişmiş uykudan uyanma desteği.
Thunderbolt 4’ün USB4 desteği, USB kablolarının ve aygıtlarının parçalanmış dünyasına bir düzen getirmeyi vaat ediyor. Thunderbolt 4 özellikli bir dizüstü bilgisayar veya yuva, Thunderbolt 4, Thunderbolt 3, USB4, USB 3.x ve USB 2.0 aygıtlarının kullanımına imkan veriyor.
Thunderbolt bağlantı noktaları ve konnektörler “şimşek” logosuyla işaretlenmekte ve bazen desteklenen Thunderbolt standardının sürümü de belirtilebiliyor.
| Thunderbolt 4 | Thunderbolt 3 | USB4 | USB 3.2 | |
|---|---|---|---|---|
| Veri Transferi | 40 Gbps | 40 Gbps | 20 Gbps/40 Gbps | 20 Gbps |
| Video Akış Desteği | İki 4K monitör Tek 8K monitör |
İki 4K monitör Tek 8K monitör |
İki 4K monitör Tek 8K monitör |
Tek 4K monitör |
| Güç/Şarj | 100W’a kadar | 100W’a kadar | 100W’a kadar | 100W’a kadar |
| Daisy Chain | 6 cihaza kadar | 6 cihaza kadar | – | – |
| Kablo Uzunluğu | 2 m | 0.5 m | 0.8 m | 1 m |
| Konnektör | USB-C | USB-C | USB-C | USB-C |
Önemli Noktalar
USB-C kablosunu Thunderbolt 4 bağlantı noktasına takabilir miyim?
Evet. Thunderbolt 4 bağlantı noktaları, USB-C konnektörü taşıyan tüm kablolar için uygun. Ancak Thunderbolt performansından yararlanmak için bir Thunderbolt aygıtını diğerine, örneğin Lenovo Yoga 9i dizüstü bilgisayarı Thunderbolt özellikli bir monitöre veya bağlantı istasyonuna bağlamanız gerekir.
Bir USB-C cihazını Thunderbolt 4 bağlantı noktasına takabilir miyim?
Cevap yine evet. Bir Thunderbolt bağlantı noktası bağlı cihazla veri hızı, güç ve video özellikleri konusunda iletişim kuracak ve cihaz Thunderbolt özellikli değilse USB protokolüne “geri dönecek”. Bu geri dönüş modu aynı zamanda bir Thunderbolt cihazının Thunderbolt olmayan bir USB-C bağlantı noktasına bağlanmasına ve USB3 seviyesinde de olsa çalışmaya devam etmesine olanak tanıyor.
Thunderbolt monitör, USB-C monitörden farklı mıdır?
Thunderbolt destekli monitörlerde bir USB-C Thunderbolt bağlantı noktası yer alır. Thunderbolt, iki 4K monitörü zincirleme bağlamanıza olanak tanıyor. Bu nedenle kullanılan monitör, biri ana bilgisayardan gelen sinyal için ve ikincisi videoyu ikinci monitöre aktarmak için olmak üzere iki Thunderbolt bağlantı noktasına ihtiyaç duyacaktır. Thunderbolt destekli monitörler ayrıca dizüstü bilgisayar gibi yüksek watt değerine sahip bir cihazı da şarj edebilir.
Intel, Thunderbolt’u 2009 yılında Light Peak kod adıyla tanıttı. Başlangıçta optik arabirim olarak tasarlanan bakır tabanlı bir sürüm, Apple ve Intel tarafından ortaklaşa geliştirildi ve Mini DisplayPort konektörüyle 2011 MacBook Pro’ya dahil edildi. Bakır tabanlı Thunderbolt bağlantı noktaları ve kabloları optik kadar hızlıydı, üretimi daha ucuzdu ve bağlı cihazlara 10W’a kadar güç sağlayabiliyordu.
Sonrasında sunulan yeni sürümlerle birlikte veri transfer hızı, bağlantı tipi ve sağlanan güç de değişti. Son Thunderbolt 4 sürümü, iki adet [email protected] Hz veya bir adet [email protected] Hz ekran için destek sunuyor.
| Konnektör | Video Çıkışı | Veri Hızı | Güç | Maksimum Kablo Uzunluğu | |
|---|---|---|---|---|---|
| Thunderbolt 1 | Mini DisplayPort | 2560 x 1600 (tek ekran) | 2 x 10 Gbit/sn | 10W | 3 m |
| Thunderbolt 2 | Mini DisplayPort | 4K (tek ekran) 2560 x 1444 (çift ekran) |
20 Gbit/sn | 10W | 3 m |
| Thunderbolt 3 | USB-C | 4K @ 120 Hz (tek ekran) 5K @ 60 Hz (tek ekran) 4K @ 60 Hz (çift ekran) |
40 Gbit/sn | 100W | 0.5 m (pasif) 2 m (aktif) |
| Thunderbolt 4 | USB-C | 8K @ 60 Hz (tek ekran) 4K @ 60 Hz (çift ekran) |
40 Gbit/sn | 100W | 2 m |
USB-C kabloların özellikleri değişkenlik gösterebilir, bu nedenle herhangi bir ürün satın alırken detaylara bakmak önemli. Thunderbolt ve USB bağlantı noktalarının her ikisi de USB Tip-C kablolarını kabul etse de, Thunderbolt bağlantıları için yalnızca Thunderbolt’a özel olarak tasarlanmış kablolar kullanılabilir. Thunderbolt kabloları tam özellikli USB bağlantıları için de kullanılabiliyor, yani herhangi bir USB-C bağlantı noktasıyla çalışacak şekilde tasarlanmakta.
Thunderbolt kabloları, her biri 20 Gb/s hızında veri paketleri taşıyabilen ve “şerit” olarak bilinen dört adet korumalı SuperSpeed çifti (aşağıda vurgulanan pinler) sağlamakta.
USB-C konnektörü pin çıkışları.
Thunderbolt bağlantı noktası, takılı kabloların ve aygıtların özelliklerini dinamik olarak algılarken beş bağlantı modundan birini (veya birkaçını) otomatik olarak devreye sokuyor:
- Yalnızca USB Modu: Thunderbolt’u desteklemeyen USB aygıtları veya kabloları için Thunderbolt bağlantı noktası, USB 3.x veya 2.0 sinyalini desteklemek üzere USB denetleyicisini etkinleştirir.
- Thunderbolt Alt Modu: Bir Thunderbolt kablosu ve cihazı bağlandığında, Thunderbolt kontrolcüsü iki tam çift yönlü, çift yönlü 40 Gb/s kanal oluşturmak için her yönde iki şeridi birleştirir.
Thunderbolt Alt Modu - DisplayPort Alt Modu: Thunderbolt bağlantı noktasına bir DisplayPort monitör veya adaptör takıldığında, kontrolcü DisplayPort Alt Modunu etkinleştirerek dört USB-C şeridinin tümünü tek yönde çalışacak şekilde yeniden eşleştirir ve 8K HDR2 ekran için yeterince hızlı olan tek bir 80 Gb/s bağlantı oluşturur.
DisplayPort Alt Modu - USB/DP Kombo Modu: Yukarıda açıklanan USB ve DP modlarının bir kombinasyonuyla birlikte DisplayPort ve USB arasındaki dört USB-C şeridini paylaşılır.
- Thunderbolt Ağ Modu: İki veya daha fazla Thunderbolt özellikli bilgisayarın kaynakları paylaşmak ve dosyaları kopyalamak, aktarmak veya yazdırmak için doğrudan Ethernet bağlantısı kurmasına olanak tanır.
- Güç Dağıtımı ve Şarj: Ana bilgisayar ve bağlı cihazların güç ve şarjı, veri yolu ile çalışan çevre birimleri için mevcut olan 15W’a ek olarak USB-PD tarafından desteklenir.
Thunderbolt 3 kablolarının iki çeşidi mevcut: pasif ve aktif. Pasif kablo, elektrik sinyallerini bakır tel üzerinden sinyali güçlendirmek için herhangi bir müdahale olmadan iletir. Aktif kablo ise kablo üzerinden veri aktarımını düzenlemek için her iki ucunda bulunan alıcı-verici tarafından desteklenir ve daha uzun mesafelerde iletim yapılmasına olanak tanır.
Pasif Thunderbolt 3 kablosu 0.5 metre mesafe boyunca 40 Gb/sn hızında veri iletimi yapabilir. 2 metrede veri iletimi 20 Gb/sn ile sınırlanıyor. Sonuç olarak, 2 metreye kadar maksimum 40 Gb/s veri çıkışı için aktif bir Thunderbolt 3 kablosuna ihtiyacınız var. Thunderbolt 4’ün piyasaya sürülmesiyle pasif kablolar 2 metreye kadar 40 Gb/sn hızda veri iletimi yapabilecek. Şimdi bazı kablo örneklerine göz atalım:
Veri Aktarımı
Thunderbolt 4’ün maksimum bant genişliği 40 Gb/sn’dir. Ancak bu biraz yanıltıcı zira bu bant genişliğinin tamamı veri aktarımı için kullanılamaz. Yaklaşık 8 Gb/sn’lik kısım yalnızca video akışı için kullanılabilir, geriye kalan 32 Gb/sn (PCIe 3.0: 4 şerit x 8 Gb/sn) ise farklı işlemler için kullanılır.
PCIe 8b/10b kodlaması ve Thunderbolt 4’ün kendi ek yükü hesaba katıldığında, yaklaşık 22 Gb/sn’lik bir tepe veri çıkışına ulaşırsınız. Yani totalde 40 Gb/sn olmasa bile yine hızlar yüksek. Böylesine yüksek veri aktarım hızları, SSD ve bağlanan harici ekran kartı çözümleri (eGPU) gibi ürünleri kullanmamıza olanak tanıyor.
Neden Thunderbolt 4 bağlantısından tam 40 Gb/sn hız alamıyorum?
- USB-C bağlantı noktasında “şimşek” logosu var mı? Eğer yoksa, daha yavaş bir USB bağlantı noktası kullanıyor olabilirsiniz.
- Çevre birimi (monitör, yuva, depolama) Thunderbolt 4 destekli mi? Bu bir USB aygıtıysa, Thunderbolt USB hızlarını kullanmaya başlar.
- Thunderbolt 4 bağlantı noktasına bağlı başka cihazlar var mı? Cihazların mevcut bant genişliğini paylaşacağını tahmin edebilirsiniz.. Örneğin, bir 4K ekran yaklaşık 14 Gb/sn tüketecek ve video çıkışı olmayan veriler için 26 Gb/sn kalacaktır.
Video
Thunderbolt 4, aynı anda üç adede kadar 10K monitöre veya 60 Hz 16K monitöre güç sağlamasına olanak tanıyan DisplayPort 2.0 desteği içeriyor. Thunderbolt 3 ise DP 1.4’ü desteklerken 60 Hz’de iki 4K (3840 x 2160) ekranı, 120 Hz’de tek bir 4K ekranı veya 60 Hz’de tek bir 5K ekranı desteklemek için yeterli bant genişliğine sahip.
Ağ Oluşturma
Thunderbolt Networking (Thunderbolt Ağı), bir Thunderbolt kablosu aracılığıyla iki veya daha fazla bilgisayar arasında eşler arası iletişime olanak tanır. Bu işlev, kaynak paylaşımı ve büyük miktarda veriyi bilgisayarlar arasında taşımak için oldukça kullanışlı.
Güç ve Şarj
Thunderbolt 3, USB Power Delivery (PD-USB Güç Dağıtımı) destekli ve bağlantı noktasının 100W’a kadar güç sağlamasına imkan tanıyor; bu çok önemli çünkü bazı cihazlar için gereken AC güç adaptörü ihtiyacı ortadan kalkıyor. Ancak tüm cihaz üreticileri USB-PD desteği eklemeyebilir.
Thunderbolt 3 ayrıca harici sabit sürücüler, kameralar ve taşınabilir monitörler gibi veri yolu ile çalışan bağlı cihazlara 15W güç sağlayabilir. Bu değer, bir tableti veya akıllı telefonu şarj etmek için yeterlidir.
Çoklu Monitör Kurulumu
Dizüstü bilgisayarınızda Thunderbolt 3 veya Thunderbolt 4 bağlantı noktası varsa yönelebileceğiniz birkaç seçenek var:
- Daisy Chain (Papatya Dizilimi): Bunu kısaca monitörü monitöre bağlama özelliği olarak özetleyebiliriz. Thunderbolt özellikli bir monitörü dizüstü bilgisayarın Thunderbolt bağlantı noktasına, ardından ikinci monitörü ilk monitöre bağlayabiliyoruz. Bunu yapmak için ekran kartının Çoklu Akış Aktarımı’nı (Multi-Stream Transport-MST) desteklemesi gerekir. Papatya dizimi monitörlerle sınırlı değildir. Toplamda 6 cihaza kadar harici depolama ve diğer dizüstü bilgisayarları zincire dahil edebilirsiniz. Thunderbolt çift yönlüdür, bu nedenle dizüstü bilgisayarınız harici bir monitöre video sinyali gönderirken, monitör dizüstü bilgisayarınızı şarj etmek için güç gönderebilir.
- Ekran Bağlantı Adaptörü: İki DisplayPort monitörü adaptör yardımıyla dizüstü bilgisayarınızın Thunderbolt bağlantı noktasına bağlayabilirsiniz. İki ekranlı kurulumda 4K(3840 x 2160)@60 Hz veya tek ekranda 60 Hz’de 5K(5120 x 2880) çözünürlük elde edebilirsiniz.
- Thunderbolt Hub’ları: Ethernet ağına bağlanma veya bir flash sürücüye erişim gibi diğer yararlı özelliklere ek olarak, yuvalar ve hub’lar genellikle bazı video bağlantı seçenekleri sunar. Örneğin, özel olarak üretilen hub’lar iki [email protected] Hz monitöre veya bir [email protected] Hz monitör için çıkış sağlayabilir.
Harici Depolama
Düzenli olarak video dosyalarıyla çalışıyorsanız veya büyük bir müzik ya da fotoğraf kütüphaneniz varsa, dizüstü bilgisayarınıza harici depolama eklemeyi düşünebilirsiniz. USB 3.0 ve USB 3.1 harici sabit diskler (HDD) için yeterli. Ancak hızlı bir SSD kullanmak istiyorsanız USB 3.2 (20 Gb/sn) veya Thunderbolt 3 (40 Gb/sn) arayüzüne yönelmeniz gerekli. Harici SSD’ler 2.800/2.300 MB/sn’ye varan sıralı okuma/yazma hızlarıyla HDD’lere göre kat ve kat daha hızlı.
Harici Grafikler (eGPU)
Tam boyutlu bir PCIe ekran kartı için güç kaynağı ve yuvalar içeren çeşitli harici grafik (eGPU) çözümleri mevcut. Windows 10 veya Mac dizüstü bilgisayarlara masaüstü sınıfı grafik performansı getirmek isteyenler bu tür çözümlere başvurabiliyor. eGPU kasaları genellikle oyuncular, video ve grafik editörleri için ilgi çekici.
eGPU kurulumunda harici ekran kartlarını dizüstü bilgisayara bağlamak için hızlı bir bağlantıya ihtiyaç var; işte tam da burada yüksek bant genişliği sunan Thunderbolt devreye giriyor.
Kablo Karmaşası
Güç adaptörleri, harici monitörler, ek depolama ve USB aygıtları derken dizüstü bilgisayar kullanıcıları kabloların içinde boğuluyor. Thunderbolt yuvaları, tüm bağlantıları tek bir Thunderbolt kablosunda birleştirerek her şeyi daha basit hale getiriyor.
Veri Taşıma
Thunderbolt IP ağı, iki Mac veya Windows bilgisayarı bağlamanızı ve tam çift yönlü 10 Gb Ethernet bağlantısı kurmanızı sağlıyor. Mac bilgisayar kullanıyorsanız, Target Disk Mode (Hedef Disk Modu) adlı bir seçeneğiniz de var.
Intel, USB 4 sürüm 2’nin piyasaya sürülmesinin ardından USB Implementer Forum tarafından sunulan özellik setiyle ve DisplayPort 2.1 ile uyumlu olacak Thunderbolt teknolojisi hakkında yeni detaylar verdi. Daha öncesinde yeni sürümle birlikte Thunderbolt 4’e kıyasla iki katlık bant genişliği (80 Gbps) sağlanacağı bildirilmişti. Şimdi ise 120 Gbps gibi muazzam hızlara olanak tanıyan teknolojiler sergilendi.
Daha önce bu standart Thunderbolt, Thunderbolt 2, Thunderbolt 3 ve Thunderbolt 4 isimleriyle birlikte markalanıyordu. Intel halen yeni standart için bir isim belirlemedi, ancak Thunderbolt 5 olmasını bekliyoruz. Yaklaşan bağlantı teknolojisi, şeritlerini aynı anda 80 Gbps’ye kadar hem veri iletimi hem veri çekişi için eşit olarak kullanıyor. Ancak konnektörler daha fazla bant genişliği gerektiren bir ekrana (belki bir 8K monitör) bağlandığında, yeni arayüz iletim tabanlı bağlantının bir kısmını devralırken tam hızda kullanım imkanı veriyor.
USB-IF, kısa süre önce 120 Gbps iletim hızı sağlamak için benzer bir asimetrik sinyal arabirimi duyurmuştu. Thunderbolt 3 ve 4 ile çapraz uyumluluk sunan USB4, 40 Gbps’ye kadar olan bağlantıları destekliyor. USB4 sürüm 2.0 ise maksimum hızı 80 Gbps’ye çıkarıyor. Ancak yüksek çözünürlüklü monitörler için bant genişliği tek yönde 120 Gbps’ye kadar (40 Gbps aşağı yönlü bağlantı ile) daha da yükseğe çıkabiliyor.
Intel, Thunderbolt’un en son USB sürümüyle “uyumluluk” sağladığını söyledi. Yeni nesil standart, belirli video iş yükleri için hem 80 Gbps hem de 120 Gbps’ye kadar hızlara destek sağlayacak. Şirket tarafından paylaşılan slaytta 20 Gbps’nin üzerindeki hızlar da dahil olmak üzere USB 4’teki tüm “isteğe bağlı” özellikler gösteriliyor. Kısacası Intel, Thunderbolt kullanırsanız daha garantili sonuçlarla daha iyi bir deneyim elde edeceğinizi iddia ediyor.
Yeni Thunderbolt konnektörleri bir metre uzunluğa kadar piyasada bulunan pasif kablolarla uyumlu çalışacak. Ayrıca GPU bağlantılarıyla elde edilen oyun deneyimini geliştirmek amacıyla önceki teknik özelliklere göre iki katına kadar PCI Express veri çıkışını destekleyecek şekilde tasarlandı.
